Terapia sztuką, czyli arteterapia polega na wykorzystaniu technik kreatywnych takich jak rysowanie, malowanie, kolorowanie, rzeźbienie czy robienie kolaży po to, aby wyrazić się artystycznie i emocjonalnie. Pod okiem zaufanego terapeuty osoby starsze mogą nauczyć się komunikować swoje potrzeby oraz głębiej zrozumieć swoje uczucia. Arteterapia to też doskonały sposób na spędzanie wolnego czasu, zwłaszcza jeśli chodzi o zajęcia grupowe, które dodatkowo zmniejszają poczucie wykluczenia społecznego.
Arteterapia pomaga ludziom wyrazić się artystycznie oraz zbadać psychologiczne i emocjonalne potrzeby. Dzięki niej seniorzy po pierwsze mają zajęcie, po drugie uczą się rozumieć i wyrażać swoje emocje, a po trzecie wyciszają się, co przyczynia się do rozwiązywania ich codziennych problemów i wyraźnie zmniejsza się ich poziom stresu.
Terapią poprzez sztukę zajmują się wykwalifikowane osoby, najczęściej o artystycznym wykształceniu, ale nawet samodzielne wprowadzenie w życie różnych form sztuki, na przykład wieczorne kolorowanie kolorowanek antystresowych, może przynieść obiecujące efekty.
Czym jest arteterapia
Termin „arteterapia” lub „artterapia” to zbitek dwóch słów, a mianowicie „art” (rozumiane jako sztuka, twórczość) oraz terapia. Uważa się, że po raz pierwszy tego terminu użył artysta Adrian Hill w 1942 roku, pracujący w Wielkiej Brytanii. Do ogólnego rozsławienia tego pojęcia przyczyniła się psycholog o orientacji psychoanalitycznej Margaret Naumburg ze Stanów Zjednoczonych, która użyła tego terminu w opisie swojej pracy z pacjentami.
W Polsce arteterapia została spopularyzowana na początku XX wieku dzięki wybitnemu pedagogowi i etykowi – prof. Stefan Szuman zajmował się tą metodą, a następnie prof. Julian Aleksandrowicz, krakowski onkolog, wprowadził tę technikę do szpitali jako uzupełnienie tradycyjnych metod kuracji.
Definicja Brytyjskiego Stowarzyszenia Arteterapeutów (BAAT) mówi, że:
„Arteterapia to forma psychoterapii, która traktuje media artystyczne jako podstawowy sposób komunikacji. We wspierającym środowisku, któremu sprzyja relacja terapeutyczna, uczestnik arteterapii może tworzyć obrazy i obiekty w celu ich eksploracji oraz dzielenia się znaczeniami, które mogą być z nich odczytane. Dzięki temu osoba może lepiej zrozumieć siebie oraz naturę swoich problemów i trudności. To z kolei może prowadzić do pozytywnej trwałej zmiany w jego postrzeganiu siebie w aktualnych relacjach oraz ogólnie rozumianej jakości życia”.
W skrócie: terapia sztuką łączy techniki psychoterapeutyczne z procesem twórczym w celu poprawy zdrowia psychicznego i samopoczucia.
Specjaliści od terapii sztuką zaznaczają, że nie trzeba żadnych zdolności artystycznych czy wcześniejszych doświadczeń, aby rozpocząć sesję. W przypadku arteterapii umiejętności oraz walory estetyczne wytworzonego dzieła są na drugim miejscu, a nawet możemy napisać, że całkowicie nieważne, ponieważ najważniejszy jest aspekt diagnostyczny.
Głównym celem arteterapii jest umożliwienie osobie starszej (lub innemu pacjentowi) rozwoju osobistego, dlatego mówimy tutaj o sesji terapeutycznej, a nie o zajęciach artystycznych jako takich.
Dla kogo jest arteterapia?
Arteterapia skierowana jest właściwie do każdego, ale jako forma terapeutyczna jest skuteczna zwłaszcza w przypadku osób, które mają trudności z wyrażeniem swoich myśli i uczuć drogą werbalną; zmagających się z depresją, nerwicami, zaburzeniami lękowymi, z uzależnieniami lub po przejściu traumy.
Arterapia prowadzona jest również w przypadku pacjentów niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci z problemami emocjonalnymi, autystycznymi; jest też uzupełnieniem w procesie leczenia np. nowotworów.
Jak wygląda i jakie daje rezultaty
Terapia sztuką może pomóc wrócić do normalnego funkcjonowania. Jak każda terapia, najlepsze rezultaty uzyskuje się po długotrwałym procesie leczenia, ale już przy pierwszych sesjach można odczuć pozytywne skutki, jak odprężenie, uwolnienie od napięcia oraz poprawa samopoczucia.
Pierwsza sesja polega na rozmowie z terapeutą na temat tego, dlaczego chcemy znaleźć pomoc, jakie mamy oczekiwania lub z jakimi problemami się zmagamy. Następnie wspólnie ze specjalistą układany jest plan leczenia, który obejmuje stworzenie jakiejś formy grafiki.
Praca terapeuty sprowadza się z reguły do obserwacji pacjenta i procesu tworzenia, bez ingerencji, osądu czy wskazówek. Kiedy dzieło jest skończone lub ukończone jest pewien jego etap, terapeuta zadaje pytania dotyczące myśli, emocji i oceny, co było łatwe lub trudne w czasie pracy. Może dopytywać również o wspomnienia, które często uwalniają się przy pracy artystycznej. Ogólnie rzecz biorąc, specjalista pyta o doświadczenia i uczucia, następnie weryfikuje dzieło pod kątem użytych kolorów, faktury i elementów, a dopiero potem dzieli się ewentualną obserwacją.
Jakie korzyści i efekty przynosi arteterapia:
- pomaga uwolnić i odreagować nagromadzone emocje
- zmniejsza poziom napięcia
- wzmacnia poczucie bezpieczeństwa
- zwiększa poziom samowiedzy i akceptacji samego siebie
- pomaga zrozumieć motywy własnych działań i zachowań
- ułatwia komunikację niewerbalną
- uaktywnia ekspresję i spontaniczność
Poprzez sztukę i badanie tego, co się wytworzyło, możemy szukać tematów i wewnętrznych konfliktów, które wpływają na nasze myśli, emocje i zachowania. Niektórzy eksperci z zakresu psychologii zaznaczają, że sama obecność sztuki w naszym życiu przyczynia się do poprawy zdrowia psychicznego.
Jak sztuka wpływa na emocje i samopoczucie
Na koniec warto wspomnieć o tym, jakie znaczenie ma sztuka w naszym życiu, zwłaszcza w przypadku osób starszych i schorowanych. W tym celu przywołujemy tu wyniki badania przeprowadzonego w 2017 rok w Danii, które wykazało, że sztuka prezentowana w warunkach szpitalnych przyczyniła się do powstania środowiska, w którym pacjenci czuli się bezpiecznie, a arteterapia odegrała ważną rolę w poprawie poziomu socjalizacji i utrzymania własnej tożsamości już po opuszczeniu szpitala.
Badanie polegało na tym, że w pierwszym tygodniu pacjentom prezentowano gołe ściany w pokojach dziennych, bez żadnych ozdób, tylko z oświetleniem i telewizorem, w drugim tygodniu za to pojawiły się pojedyncze dzieła sztuki.
Ciekawe jest to, że pacjenci sami wybierali pomieszczenia z obrazami, aby to w nich spędzić wolny czas. Wykazano, że to właśnie dzieła sztuki aktywizowały pacjentów do dialogu. Ponadto wykazano, że wystarczył jeden obraz w pokoju pacjenta, aby ten „odczuł sens egzystencjalny poprzez generowanie wspomnień i spełnianie duchowych aspiracji” – miało to znaczenie szczególnie w kontekście śmiertelnie chorego pacjenta.
Podsumowanie
Arteterapia jest stosowana jako terapia lecznicza, czyli wspomagająca proces rozwoju, ale jest też metodą rozwoju osobistego. Uważa się, że może pomóc każdemu, kto doświadcza lęków lub innych zaburzeń psychologicznych, zwłaszcza jeśli mówimy o osobach w okresie późnej dorosłości. Coraz częściej jest też wykorzystywana w profilaktyce społecznej, w tym pracy z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, przez co staje się idealną formą wsparcia dla seniorów.
__
Bibliografia:
1. Arciszewska-Binnebesel Alina, „Szczęśliwy świat tworzenia, czyli Arteterapia: materiały metodyczne do pracy z dziećmi, młodzieżą oraz osobami dorosłymi, w szkołach podstawowych i gimnazjach, w placówkach szkolno-wychowawczych szkolnictwa specjalnego, w świetlicach szkolnych i terapeutycznych, na koloniach, obozach i wycieczkach”, Toruń 2003.
- Buchalter Susan I., „Terapia sztuką: praktyczny poradnik”, Poznań cop. 2006.
- Tyszkiewicz Magdalena, „Psychopatologia ekspresji: twórczość artystyczna chorych psychicznie”, Warszawa 1987.
- Kendra Cherry, „How Art Therapy Is Used to Help People Heal”, VerywellMind 2019, źródło: https://www.verywellmind.com/what-is-art-therapy-2795755 (dostęp: grudzień 2019).
- Nielsen SL, Fich LB, Roessler KK, Mullins MF, „How do patients actually experience and use art in hospitals? The significance of interaction: a user-oriented experimental case study”, Int J Qual Stud Health Well-being 2017, źródło: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/17482631.2016.1267343 (dostęp: grudzień 2019).