Artretyzm – choroba osób starszych. Przyczyny, objawy i leczenie - Opieka nad Osobą Starszą, opieka dla Seniora w całej Polsce

Artretyzm dotyka średnio 1-4 proc. osób żyjących w krajach wysoko rozwiniętych. Zwykle pojawia się po 40. roku życia u mężczyzn i u kobiet, które weszły w okres menopauzy. Częstotliwość pojawiania się choroby zwiększa się wraz z wiekiem i na przykład u osób po 80. roku życia wynosi nawet 10 proc. Czym jest dna moczanowa i czym można łagodzić jej objawy?

We współczesnej medycynie rozróżnia się 150 rodzajów artretyzmu, wśród których najczęstsze to choroba zwyrodnieniowa stawów i reumatoidalne zapalenie stawów. Eksperci wskazują, że w grupie ryzyka są szczególnie mężczyźni po 40 r. życia, a sam artretyzm u mężczyzn występuje aż 20 razy częściej niż u kobiet. W samych tylko Stanach Zjednoczonych dna moczanowa (alternatywna nazwa dla artretyzmu) dotyka 8,3 mln ludzi, a częstość występowania wśród osób dorosłych szacuje się na 3,9 proc. (na podstawie danych z Krajowego Badania Zdrowia i Żywienia 2007-2008 NHANES). Według raportu Instytutu Ochrony Zdrowia w Warszawie na dnę moczanową choruje w naszym kraju 1 proc. populacji, czyli co najmniej 380 tys. osób (dane z 2015 roku).

Co to jest artretyzm?

O artretyzmie najczęściej mówi się, że jest to „zapalenie stawów”, jednak to pojęcie jest zbyt ogólne.

Artretyzm (dna moczanowa, podagra, skaza moczanowa) charakteryzuje się zwykle nawracającymi stanami ostrego zapalenia stawów. Przy ponad połowie przypadków zapalanie w postaci zaczerwienionego obrzęku obejmuje staw śródstopno-paliczkowy, mieszczący się u podstawy dużego palca. Inne często dotknięte stawy to kostki, kolana, łokcie, nadgarstki i palce.

W zależności od umiejscowienia zapalenia wyróżnia się:

podagra: staw palucha
gonagra: staw kolanowy
chiragra: staw kciuka
omagra: staw barkowy
rachidagra: stawy kręgosłupa

Przyczyną artretyzmu jest podwyższony poziom kwasu moczowego we krwi. Kwas moczowy powstaje, gdy organizm rozkłada substancję chemiczną zwaną puryną, przy czym puryna występuje naturalnie w organizmie ludzkim, ale też w niektórych pokarmach. Z reguły kwas moczowy jest wydalany z organizmu w moczu, ale może się zdarzyć, że jego poziom będzie na tyle podwyższony, że zacznie się krystalizować. Wtedy jego kryształki odkładają się w stawach, ścięgnach, a także otaczającej je tkance, a nawet w nerkach. W rezultacie „ranią” tkankę, wywołując stan zapalny stawów.

Co więcej, podwyższony poziom kwasu moczowego może nie dawać żadnych objawów nawet przez 20 lat!

Wyróżniamy dwa rodzaje artretyzmu:

Artretyzm pierwotny, kiedy organizm z niewiadomych przyczyn produkuje zbyt dużo kwasu moczowego.
Artretyzm wtórny będący następstwem na przykład białaczki, napromieniowania, nadużywania alkoholu i leków, objadania się i źle przeprowadzonej kuracji odchudzającej.

Niektóre schorzenia zwiększają ryzyko wystąpienia dny moczanowej, są to między innymi choroby nerek, wysokie ciśnienie krwi, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niektóre nowotwory czy zaburzenia genetyczne.

W grupie ryzyka wystąpienia artretyzmu są:

dorośli mężczyźni po ukończeniu 40. roku życia
osoby z nadwagą
osoby nadużywające alkohol
osoby jedzące produkty bogate w purynę, zwłaszcza mięso, podroby i owoce morza
osoby mające w rodzinie przypadki dny moczanowej
osoby przyjmujące niektóre leki, m.in. moczopędne lub aspirynę
stan po przeszczepie

Objawy artretyzmu

Typowe objawy artretyzmu obejmują obrzęk, ból, sztywność i zmniejszony zakres ruchów. Objawy mogą pojawiać się i znikać, mogą też być łagodne, umiarkowane lub ciężkie. Mogą pozostawać takie same przez lata, ale z czasem mogą się rozwijać lub pogarszać. Są chwile, kiedy objawy się nasilają, nazywamy to rozbłyskami, i chwile, kiedy nie ma żadnych objawów, zwane remisją. Powtarzające się ataki dny mogą prowadzić do dnawego zapalenia stawów, czyli pogarszającej się postaci zapalenia stawów.

W początkowej fazie artretyzm może przebiegać bezobjawowo. Mamy wtedy do czynienia z hiperurykemią – utrzymywaniem się podwyższonego poziomu kwasu moczowego w surowicy krwi przez dłuższy czas. Pierwszym objawem jest pojawienie się silnego bólu w miejscu występowania choroby, dodatkowo może wystąpić gorączka lub zaczerwienienie w miejscu zapalenia.

Ostre ataki dny charakteryzują się szybkim początkiem bólu w dotkniętym stawie, po którym następuje ciepło, obrzęk, czerwonawe przebarwienia i wyraźna tkliwość. Ciężkie zapalenie stawów może powodować przewlekły ból, niemożność wykonywania codziennych czynności i utrudniać chodzenie lub wchodzenie po schodach.

Objawy artretyzmu:

intensywny ból stawów: ból najprawdopodobniej będzie najpoważniejszy w ciągu pierwszych 4 do 12 godzin po jego rozpoczęciu
utrzymujący się dyskomfort: może trwać od kilku dni do kilku tygodni, ponadto późniejsze ataki mogą trwać dłużej i wpływać na więcej stawów
zapalenie i zaczerwienienie: dotknięty staw lub stawy stają się opuchnięte, delikatne, ciepłe i zaczerwienione
ograniczony zakres ruchu: w miarę postępu dny pacjent może nie być w stanie normalnie poruszać stawami

Artretyzm może powodować trwałe zmiany stawów, a zmiany te mogą być nawet widoczne, na przykład w postaci guzków na palcach – niekiedy mogą osiągać rozmiary kurzego jajka, jednak zwykle mają mniejsze rozmiar. Niektóre uszkodzenia można zobaczyć tylko na zdjęciu rentgenowskim, a niektóre wywołują nawet zmiany w sercu, oczach, płucach, nerkach i skórze.

Warto odnotować, że istnieją objawy współtowarzyszące. Zaliczyć do nich możemy gorączkę i dreszcze, uczucie rozbicia i złe samopoczucie, a nawet problemy z zasypianiem, w tym budzenie się w nocy.

W początkowej fazie objawy artretyzmu mogą przypominać inne jednostki chorobowe. Podczas diagnostyki lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad oraz zleca badanie poziomu kwasu moczowego.

Leczenie artretyzmu

Ogólnie panuje przekonanie, że artretyzm jest chorobą nieuleczalną i jest to prawda. Istnieją jednak sposoby na łagodzenie objawów i dolegliwości. Pierwszym krokiem jest farmakologia i stosowanie leków zmniejszających stężenie kwasu moczowego we krwi oraz wspomagających jego wydalanie. Drugim krokiem jest samodzielne stosowanie metod mających na celu zmniejszenie przykrych dolegliwości – w przypadku artretyzmu duże znaczenie ma dieta oraz codzienna aktywność fizyczna, nawet umiarkowana.

Leczenie należy rozpocząć tuż po pierwszym ataku, by choroba nie rozprzestrzeniła się na wszystkie stawy. Dodajmy, że leczenie artretyzmu jest długofalowe, co ma związek z tym, że jest to choroba przewlekła i nieuleczalna.

Bibliografia:

„Dna moczanowa – zalecenia dietetyczne”, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ, źródło: https://ncez.pl/upload/zalecenia-dietetycy_cdo_ncez_dna_moczanowa_2019.pdf (dostęp: 29.02.2020)
„Zalecenia żywieniowe w dnie moczanowej”, oprac. dietetyk Maria Greń, Samodzielny Publiczny Zespół Opieki Zdrowotnej w Świdnicy, źródło: http://www.szpital.swidnica.pl/wp-content/uploads/2019/03/Zalecenia-%C5%BCywieniowe-w-dnie-moczanowej.pdf (dostęp: 29.02.2020)