Odleżyny to problem, z którym borykają się zwłaszcza seniorzy długo leżący lub unieruchomieni. Chociaż jakość zapobiegania odleżynom i leczenie znacznie się poprawiły w ostatnich latach, to nadal odleżyny są częstym problemem w opiece zdrowotnej i domowej.
O odleżynach najczęściej mówimy w kontekście osób starszych i obłożnie chorych, mających trudności z poruszaniem się. Mogą pojawić się zwłaszcza u osób unieruchomionych i długo leżących, a także u osób na wózkach oraz niedożywionych, z towarzyszącym deficytem w samoopiece. Czasem mogą się pojawić u seniora, który przez chorobę zmuszony jest pozostać w łóżku i nie ma siły się ruszać. Leczenie odleżyn jest procesem żmudnym, dlatego ważna jest profilaktyka i zapobieganie ich powstawaniu.
Czym są odleżyny i u kogo mogą się pojawić?
Odleżyna to ograniczona martwica tkanek. Powstaje w wyniku zaburzeń ukrwienia na skutek długotrwałego bądź powtarzającego się ucisku na ciało, w rezultacie – na naczynia żylnie i tętnicze. W otoczeniu odleżyny zazwyczaj pojawia się stan zapalny oraz zachyłki z wydzieliną ropną (owrzodzenia). Najczęstsze miejsca rozwoju odleżyn znajdują się nad wystającymi elementami kostnymi, takimi jak łokcie, pięty, biodra, kostki, barki, plecy i tylna część głowy.
Odleżyny są powikłaniem ograniczenia sprawności ruchowej. Mogą przynieść sporo cierpienia i bólu, zarówno w sferze fizycznej, jak i psychospołecznej.
Według oficjalnych statystyk na pojawienie się odleżyn narażonych jest 3–17% hospitalizowanych pacjentów oraz 17–28% osób objętych opieką domową. W przypadku tych pierwszych najczęściej odleżyny pojawiają się w pierwszych dwóch tygodniach hospitalizacji chorego, w tym w ponad 30–40% przypadków rozwijają się w pierwszym tygodniu, a u około 70% – w drugim tygodniu unieruchomienia pacjenta. Najwyższy odsetek występowania odleżyn odnotowuje się w oddziałach geriatrycznych, neurologicznych, opiekuńczo-leczniczych i intensywnej terapii.
To, czy w ogóle odleżyny się pojawią i w jakim stopniu martwica będzie zaawansowana, zależy od wielu czynników, w tym wieku, stanu zdrowia, chorób współistniejących, a zwłaszcza stosowanych metod zapobiegania odleżynom.
Warto dodać, że odleżyny są nazywane ranami przewlekłymi lub owrzodzeniem odleżynowym, dlatego wymagają specjalistycznego podejścia i leczenia. Leczenie natomiast ma na celu zapobieganie powiększaniu się rany oraz – jeśli jest to możliwe – jej całkowitą eliminację.
Leczenie odleżyn – higiena, opatrunki i dieta
Na początkowym etapie leczenie sprowadza się do stosowania odpowiednich opatrunków i zapewnieniu choremu komfortowych warunków. Przy bardziej zaawansowanej martwicy mówimy już o większych kosztach i nakładach leczniczych, czasem konieczna może okazać się interwencja chirurgiczna. Ważna jest dbałość o higienę oraz stosowanie specjalistycznych opatrunków, które zapewniają w ranie środowisko wilgotne, co przyspiesza proces gojenia. Zaletą takich opatrunków jest również zmniejszenie wysięku.
Aby zdezynfekować ranę odleżynową, stosuje się leki o działaniu antyseptycznym, na przykład Octenisept, a następnie zakłada się opatrunek odleżynowy, który należy zmieniać co kilka dni, chyba że szybciej ulegnie on przesączeniu.
Obok stosowania zewnętrznych opatrunków na ranę ważna jest dieta i dostarczanie seniorowi odpowiedniej ilości witamin i składników odżywczych. Dieta wspomagająca leczenie odleżyn powinna zawierać większą ilość białka w porównaniu do diety osób zdrowych. Z witamin dieta powinna być bogata w A, E oraz C, które wykazują działanie przeciwzapalne – znajdziemy je w takich owocach i warzywach jak marchew, buraki, natka pietruszki, truskawki, czerwone porzeczki, morele. Oprócz tego zadbać należy o podaż cynku i potasu, które działają przeciwutleniająco i zapobiegają infekcjom.
Leczenie odleżyn powinno przebiegać zgodnie z zaleceniami lekarza. Jeżeli więc na skórze seniora zauważysz niepokojące zmiany, zalecamy konsultację lekarską. W przypadku zaawansowanej martwicy koniecznie staje się hospitalizacja lub leczenie w specjalistycznych placówkach.
Profilaktyka – jak zapobiegać odleżynom
Jeżeli opiekujemy się osobą starszą, która z racji chorób (np. cukrzycy czy problemów z krążeniem) jest unieruchomiona w łóżku, powinniśmy dużą uwagę zwracać na to, czy nie pojawiły się ogniska odleżynowe, szczególnie w okolicach nad wystającymi elementami kostnymi. Należy szukać zaczerwienionych miejsc, które nie bieleją po uciśnięciu, oraz pęcherzy, owrzodzeń lub jam. Jeżeli zauważymy owrzodzenie, bardzo ważne jest, aby ich nie masować, ponieważ możemy w ten sposób uszkodzić tkankę podskórną.
Jak zapobiegać odleżynom:
- Przynajmniej co 2 godziny zmieniaj pozycję seniora.
- Zapewnij seniorowi bawełnianą bieliznę osobistą i pościelową.
- Stosuj akcesoria zmniejszające ucisk jak poduszki, piankowe wyściółki czy materace.
- Utrzymuj skórę czystą i suchą.
- Szczególnie zadbaj o higienę po skorzystaniu z toalety – ważne jest oczyszczenie miejsc intymnych i dobre ich osuszenie, a także zastosowanie kremów ochronnych.
- Zadbaj o prawidłową dietę, ponieważ niedożywienie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem powstawania odleżyn i spowalnia ich gojenie.
- Zadbaj o prawidłowe nawodnienie.
- Jeżeli to możliwe, wykonuj z seniorem proste ćwiczenia, aby zapewnić mu chociaż minimalny, codzienny ruch.
Profilaktyka odleżyn obejmuje również fizjoterapię, której celem jest poprawa krążenia. Zabiegi powinien wykonywać wykwalifikowany specjalista, ale istnieją domowe sposoby na usprawnienie krążenia – są to właśnie drobne i nieinwazyjne ćwiczenia oraz masaże wodne, w tym samych stóp.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
__
Bibliografia:
- „Poradnik dla Pacjentów i ich rodzin – profilaktyka zapobiegania odleżynom”, Grupa KGHM; źródło online: https://www.mcz.pl/media/PageElement/488/56de7d954aa3b.pdf (dostęp 23.06.2020)
- „Profilaktyka i leczenie odleżyn w praktyce personelu pielęgniarskiego oddziałów neurologicznych w odniesieniu do wytycznych Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran. Doniesienia wstępne”, praca zbiorowa, Leczenie Ran 2015;12(4):189-196; źródło online: (dostęp 23.06.2020)
- https://www.researchgate.net/profile/Dariusz_Bazalinski/publication/297727709
- „Standard profilaktyki i leczenia odleżyn”, załącznik nr 5 do zarządzenia nr 61/2007/DSOZ , NFZ; źródło online: http://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/293/2833/1/61_2007_zal_05.pdf (dostęp 23.06.2020)
- Maciej Sopata, Jacek Łuczak, „Profilaktyka i leczenie zachowawcze odleżyn. Część 1”, Zakażenia 4/2003, Klinika Zakażeń Szpitalnych; źródło online: http://convatec.com.pl/download/profilaktyka_leczenie_1.pdf (dostęp 23.06.2020)
***
