Planowanie opieki. O modelach Virginii Henderson i Dorothei Orem

Podczas sprawowania opieki nad osobą starszą musimy zapewnić takie warunki, aby nasz podopieczny czuł się komfortowo i bezpiecznie. Dotyczy to zwłaszcza poszanowania intymności przy czynnościach higienicznych i zapewnienia mu samodzielności. Pracę z seniorem usprawni stosowanie się do podstawowych zasad pielęgnacji i opieki, które od lat stosowane są przez pielęgniarki na całym świecie.

Na początek przytoczmy definicję procesu pielęgnowania według Jolanty Górajek-Jóźwik. Według niej jest to forma opieki, która obejmuje rozpoznanie stanu biologicznego, psychicznego, społecznego, kulturowego i duchowego, w którego następstwie dąży się do podjęcia celowych działań, które mają albo poprawić ten stan, albo go po prostu utrzymać. Najważniejszym punktem jest tu postawienie diagnozy, która najczęściej odnosi się do problemów pielęgniarskich. Opiekun osoby starszej z reguły dostaje plan opieki, który może dotyczyć biologicznych potrzeb, ale też społecznych i kulturowych. O co chodzi? O codzienne czynności pielęgnacyjne i higieniczne oraz dbałość o dobry nastrój podopiecznego poprzez zapewnienie mu towarzystwa i organizowanie rozrywek.

Jak wygląda planowanie opieki

W Europie obowiązuje 4-etapowy schemat procesu pielęgnowania. Etap I to określenie stanu zdrowia pacjenta oraz jego potrzeb. Etap II to planowanie opieki przy współpracy zespołu diagnostycznego i terapeutycznego, tj. lekarza, pielęgniarki, fizjoterapeuty itd. Etap III to realizacja planu opieki – tutaj mamy wszelkie czynności i działania, które mają ułatwić codzienne funkcjonowanie podopiecznego oraz przyczynić się do poprawy jego stanu zdrowia i samopoczucia. Etap IV to ocena, czy założone cele opieki zostały zrealizowane.

Niezwykle ważne jest, aby na każdym tym etapie opiekun współpracował ściśle z rodziną oraz zespołem medycznym. To opiekun najwięcej czasu (w zależności od przyjętej formy opieki) będzie spędzać z podopiecznym, dlatego też będzie miał aktualne informacje mogące przyczynić się do polepszenia się ogólnej kondycji seniora.

Dodajmy, że już w latach 50. i 70. w Stanach Zjednoczonych w kontekście opieki pielęgniarskiej zastanawiano się, co jest najwłaściwszą formą opieki nad osobami starszymi, chorymi i niepełnosprawnymi. W tym czasie powstało wiele modeli pielęgnowania, z których najbardziej znane to modele Virginii Henderson i Dorothei Orem. Warto o nich wspomnieć zwłaszcza w kontekście opiekunek osób starszych, ponieważ oba te modele zakładają, że najważniejsze jest zapewnienie niezależności (samodzielności) podopiecznemu. W praktyce oznacza to, że opiekun czy rodzina powinni przede wszystkim wspierać i zachęcać seniora do podejmowania aktywności, a nie go wyręczać.

Tak prezentują się modele pielęgnowania, które z powodzeniem można przełożyć na wspieranie osób starszy w codziennych obowiązkach.

Model pielęgnowania Virginii Henderson

Do najważniejszych osiągnięć V. Henderson należy sformułowanie definicji pielęgniarstwa w 1955 roku, która została przyjęta przez Międzynarodową Radę Pielęgniarek jako obowiązującą na całym świecie. Jej publikacje i projekty badawcze przyczyniły się do promocji dobrych praktyk i zasad opieki.

Teoria pielęgnowania oparta jest o teorię potrzeb Maslowa. Wynika z niej, że człowiek jest postrzegany jako całość, bez względu na to, czy jest zdrowy czy chory, a podstawą jego funkcjonowania jest zaspokajanie potrzeb biologicznych, to jest m.in. oddychania, odżywiania, wydalania, poruszania się, snu i odpoczynku, oraz duchowych, do których należy komunikacja z innymi, relaks, praca i wiara.

Przez to, że środowisko człowieka ściśle jest powiązane z jego potrzebami, rolą opiekuna jest asystowanie człowiekowi i zastępowanie go tylko w sytuacjach, kiedy nie ma on sił. Ważną kwestią jest aktywizowania osoby chorej lub zdrowej do wykonywania codziennych czynności, zwłaszcza gdy nie ma motywacji, a także dostarczania mu niezbędnej wiedzy do usamodzielnienia się. W tym modelu człowiek może stać się niezależny od innych tylko w przypadku poważnej choroby.

W skrócie zadania opiekuna osoby starszej (lub pielęgniarki, jak to stoi w pierwotnej definicji odnoszącej się ściśle do opieki pielęgniarskiej) jest:

1. Zastępowanie podopiecznego w codziennych czynnościach.
2. Pomaganie mu.
3. Bycie jego partnerem.

Możemy to śmiało przełożyć na zadania opiekunki osób starszej, które mają właśnie charakter wspierający.

Według V. Henderson profesjonalna opieka nad chorym to gromadzenie danych, planowanie opieki, realizacja planu oraz ocena wyników. Przez fakt, że odnosi się do podstawowych życiowych potrzeb człowieka, model ten umożliwia stosowanie się do zasad opieki przez wszystkie osoby znajdujące się w bezpośrednim otoczeniu człowieka jak rodzina czy właśnie opiekunka.

Model samodzielnej opieki wg Dorothei Orem

1. Orem to pielęgniarka z bardzo długim stażem, ponieważ już w wieku 16 lat zaczęła pracować jako pielęgniarka odcinkowa. Opublikowała wiele prac, w tym te odnoszące się do jej autorskiej koncepcji pielęgniarstwa. Według niej człowiek jest zróżnicowaną jednością ze sferami: fizyczną, psychiczną, społeczną i interpersonalną, a pielęgniarstwo jest służbą, za którą stoi wiedza praktyczna.

Model D. Orem zakłada, że każdy człowiek ma potrzebę samodzielnej opieki i ma prawo sam zaspokajać tę potrzebę. Może to jednak nie być możliwe przez problemy zdrowotne lub przez niekorzystną sytuację, w której znajduje się podopieczny. Samoopieka to wyuczone działania i zachowania zmierzające do utrzymania dobrego samopoczucia, zdrowia i życia. Aby była możliwa, musi być poparta wiedzą i być realizowana przez osoby świadome. Co ważne, działania w ramach samoopieki mogą się zmieniać na skutek doświadczeń społecznych i poznawczych – są kształtowane przez kulturę, związki i komunikację interpersonalną. Samoopieka wpływa na samoocenę człowieka.

O deficycie samoopieki mówimy wtedy, kiedy człowiek nie jest w stanie sam zrealizować własnych potrzeb. Tutaj wkracza system pielęgnowania całościowy, częściowo wspierający lub wspierający i uczący – wszystko zależy od stanu i możliwości podopiecznego. Zadaniem opiekuna (lub pielęgniarki w pierwotnej wersji koncepcji) jest zapewnienie niezbędnej opieki i współpraca z podopiecznym, jeśli on sam wyrazi na to zgodę. Odbywa się to poprzez rozpoznanie potrzeb, zaplanowanie opieki i jej realizację, a kończy oceną wyników. Dodatkowo zespół medyczny ustala, jakie są potrzebne formy opieki i kto będzie je sprawować – tutaj może powierzyć konkretne czynności rodzinie lub właśnie opiekunce osób starszych.

Orem wyróżniła 5 metod udzielania pomocy:

1. Podejmowanie działań na rzecz podopiecznego.
2. Bycie przewodnikiem.
3. Wspieranie psychiczne i fizyczne.
4. Zapewnienie podopiecznemu otoczenia, które będzie sprzyjać jego rozwojowi.
5. Uczenie podopiecznego (aspekt edukacyjny).

Reasumując, każdy plan pielęgnacyjny i planowanie opieki powinien być opracowany przy współpracy z zespołem medycznym. W przypadku schorowanych osób starszych mówimy o współpracy z lekarzem, pielęgniarką czy zespołem fizjoterapeutycznym. Najczęściej takie informacje ma już rodzina, ponieważ znany jest jej stan zdrowia seniora, dlatego jej zadaniem jest zapewnienie odpowiedniej opieki, co może uczynić zatrudnienie wykwalifikowanej opiekunki osób starszych, która będzie wspierać seniora z poszanowaniem jego potrzeb.