Sporo się mówi o chorobach wieku starczego, które mogą wpłynąć na samopoczucie i życie seniora. Mniej mówi się o samotności seniorów, a – jak pokazują badania – samotność może być dla nich bardziej niebezpieczna niż problemy z krążeniem czy palenie papierosów. Dlaczego tak się dzieje i jak możemy pomóc?
Samotność osób starszych poruszana jest w dyskusjach publicznych głównie w okresach przedświątecznych. To wtedy pojawiają się w mediach kampanie i apele, aby nie zostawiać swoich dziadków czy rodziców samych. Sytuację zaognia pandemia koronawirusa i zalecenia, aby pozostawać we własnych domach i ograniczać kontakty tylko do najbliższego grona. Przez to każdy z nas może dotkliwiej odczuwać samotność, która jest groźna zwłaszcza w przypadku osób starszych. Z przeprowadzanych badań wynika bowiem, że osoby samotne częściej podupadają na zdrowiu, tracą chęci do życia, przestają tym samym dbać o siebie, a nawet, przez zobojętnienie i depresję, przestają prosić o pomoc.
Statystyki są bezlitosne: u osób starszych, które czują się i są samotne, zwiększa się ryzyko umieralności aż o 14%. Jedna z popularnych analiz wskazuje, że osamotnienie jest związane z podobnym wzrostem umieralności, co palenie 15 papierosów dziennie albo co nadciśnienie tętnicze.
Czym jest samotność?
Samotność to emocjonalny stan odczuwania izolacji. Badacze wskazują, że o samotności możemy mówić wtedy, kiedy odczuwamy ją częściej niż raz w tygodniu. Czujemy się wtedy puści w środku, niechciani, porzuceni i zapomniani. Nie jesteśmy zadowoleni ze swoich relacji społecznych. Osoby samotne często pragną kontaktu z innymi ludźmi, ale ich stan i samopoczucie utrudnia nawiązanie tego kontaktu.
Eksperci zaznaczają, że nie trzeba być samotnym w sensie fizycznym, aby odczuwać samotność. Można czuć się samotnym, nawet będąc otoczonym ludźmi. Jednak w przypadku osób starszych częściej mówimy o samotności sensu stricto, tak jak ją rozumiemy powszechnie – kiedy mieszkają sami i nie mają kontaktu z innymi ludźmi na co dzień.
Co więcej, badacze zaznaczają, że to nie ilość interakcji społecznych zwalcza samotność, ale jakość. Dlatego wystarczy mieć nawet jedną zaufaną osobę, aby zmniejszyć uczucie samotności i zwalczyć negatywne konsekwencje zdrowotne związane z tym stanem umysłu.
Samotność dzisiaj jest zaliczana do chorób cywilizacyjnych.
Oblicza samotności – niepokojące statystyki
Z raportu „Oblicza Samotności” przygotowanego przez Szlachetną Paczkę (zobacz: Raport o samotności 2021. Pierwszy rok pandemii) dowiadujemy się, że:
- co trzeci Polak powyżej 74. roku życia mieszka sam
- u 42% badanych osób w wieku powyżej 85 lat obserwuje się objawy depresji
- ponad 58 tysięcy nadmiernych zgonów zanotowano w 2020 r. w Polsce, z czego 94% stanowiły zgony osób w wieku 65 lat i starszych
- 10% osób starszych (65+) doświadczało izolacji społecznej już w 2018 r.
- co czwarty Polak odczuł w ostatnim roku pogorszenie nastroju: 1 na 4 osoby odczuwa spadek energii, a 17% zmaga się z bezsennością
- w 2020 r. po raz pierwszy od 20 lat liczba osób podejmujących próbę samobójczą przekroczyła granicę 12 tys. osób w skali roku, z czego niemal połowa (43%) z nich zakończyła się śmiercią
- blisko 30% potrzebujących, którzy zostali włączeni do Szlachetnej Paczki w 2020 roku, stanowiły osoby samotne
Dodajmy, że badania przeprowadzone w roku 2018 na zlecenie Stowarzyszenia „mali bracia Ubogich” pokazuje, że aż 3 na 10 Polaków w wieku powyżej 80 lat mówi o odczuwanej samotności. 1 na 10 stwierdza, że czuje się samotnie bardzo często, a nawet zawsze.
Dodatkowym problemem obok samotności i pogarszającego się stanu zdrowia samotnych seniorów jest ubóstwo. Z raportu GUS o ubóstwie w 2017 r. wynika, że seniorzy są tą grupą Polaków, która w ciągu roku ubożeje najbardziej. W badanym okresie wskaźnik w ciągu roku wzrósł z 3,9 do 4,4%. To oznacza, że na granicy minimum egzystencji żyje w naszym kraju ok. 300 tys. starszych osób (źródło: Fundusze pomocowe jako narzędzie wsparcia polityki senioralnej na terenie powiatu pilskiego w latach 2016–2020).
Nie tylko w czasach COVID-19 pamiętajmy o seniorach
Przez pandemię koronawirusa każdy z nas może i zapewne czuje się bardziej osamotniony. Narzucona kwarantanna wpływa na każdy aspekt życia, co wpływa na kondycję psychiczną i fizyczną. Powinniśmy ograniczać interakcje społeczne, przez co nie możemy spotykać się z bliskimi tak często, jak chcemy. Dla osób starszych takie ograniczenia przynoszą poważne konsekwencje, bo często np. rozmowa z sąsiadką czy ekspedientką jest ich jedyną formą kontaktu międzyludzkiego w ciągu dnia. W rezultacie stają się uwięzieni we własnych mieszkaniach i pozbawieni kontaktu z drugim człowiekiem.
W przypadku seniorów samotność jest realnym zagrożeniem. Osoby młode (lub inaczej: technologiczne) mają do pomocy rozwiązania technologiczne, konkretnie komunikatory internetowe, fora dyskusyjne, media społecznościowe i ogólną możliwość wirtualnych kontaktów. Seniorzy najczęściej są wykluczeni technologicznie, nie mają też zdrowia i chęci, aby nauczyć się nowych form komunikacji. Pozostaje im telefon lub bezpośrednia rozmowa, ale najczęściej w tym osamotnieniu pozostają zupełnie sami.
Co bardzo ważne, jeszcze przed wybuchem epidemii COVID-19 mówiło się o epidemii samotności wśród seniorów. Teraz zjawisko to zyskało na sile i seniorzy czują się jeszcze bardziej samotni i wykluczeni. Dochodzi do tego strach – o środki do życia, zdrowie, o dostęp do lekarza i innych usług, do produktów podstawowej potrzeby, a przede wszystkim o to, czy ktokolwiek zauważy, kiedy odejdą we własnym pustym mieszkaniu.
Jak piszą w raporcie Szlachetnej Paczki: „Nie ma grupy wiekowej, która nie odczuwałaby negatywnych skutków zmian, jakie zaszły w następstwie pandemii”. I to prawda. Jednak w przypadku seniorów dochodzi paraliżujący strach, że odejdą samotnie i niezauważenie.
Samotność seniorów – co możemy zrobić?
Czasy są ciężkie, ale zjawisko samotności jest powszechne. Dlatego też warto poświęcić chwilę dla seniora, ponieważ w każdej rodzinie zapewne jest osoba, która potrzebuje poczucia, że nie została zapomniana i że ktoś o niej myśli. Jeżeli sami nie możemy przyjechać, warto wskazać seniorowi możliwe sposoby na to, aby poczuł się mniej samotny.
Poniżej lista możliwych form pomocy dla samotnego seniora.
Telefon zaufania dla seniorów – Szlachetna Paczka
Szlachetna Paczka uruchomiła akcję „Dobre słowa – telefon dla seniorów”, pod który może zadzwonić każdy, kto czuje się samotny. Osoby szczególnie potrzebujące otrzymają fachową pomoc, również psychologiczną.
Telefon pomocy dla seniorów: 12 333 7088.
Działa od poniedziałku do piątku w godzinach 10.00-12.00 oraz 17.00-19.00.
Pomoc wolontariuszy – Stowarzyszenie „mali bracia Ubogich”
Organizacja pozarządowa Stowarzyszenie „mali bracia Ubogich” pracuje na rzecz osamotnionych osób starszych oraz dąży do zmniejszenia ich izolacji społecznej. Wolontariusze odwiedzają seniorów, robią zakupy, pomagają w drobnych pracach domowych, a co najważniejsze – rozmawiają i organizują im czas. Ich celem jest sprawienie, aby seniorzy nie czuli się samotni.
Wolontariusze Stowarzyszenia działają w takich miastach jak: Warszawa, Poznań, Lublin, Wrocław, Kraków, Pruszków, Świdnik i Gniezno.
Aby zaprosić do siebie wolontariusza, należy wysłać zgłoszenie – dane kontaktowe są na stronie: www.malibracia.org.pl/seniorzy/
Warto dodać, że Stowarzyszenie prowadzi również telefon zaufania dla osób starszych, pod który można dzwonić z każdym problemem, a nawet bez niego, jak tylko poczuje się potrzebę porozmawiania czy kontaktu z drugim człowiekiem.
Ogólnopolski telefon zaufania dla osób starszych: 22 635 09 54.
Pomoc lokalnego ośrodka pomocy społecznej – Wspieraj Seniora
Pomoc wolontariacką możemy uzyskać również dzięki programowi „Wspieraj Seniora – Solidarnościowy Korpus Wsparcia Seniorów”, w ramach którego seniora odwiedzają wolontariusze wysłani przez lokalny ośrodek pomocy społecznej. Wolontariusze pomagają w prostych czynnościach, tj. dostarczają zakupy, wyrzucają śmieci, wyprowadzają zwierzę i są do dyspozycji osoby potrzebującej.
Telefon na infolinię: 22 505 11 11.
Akcja jest przeprowadzana w całej Polsce i docelowo potrwa do końca 2021 roku (zakłada się jej przedłużenie, w związku z ciągłym stanem epidemiologicznym). Jej celem jest zachęcenie osób starszych do pozostania w domu dla bezpieczeństwa w związku z COVID-19, a także codzienna pomoc, która da też namiastkę kontaktu z drugim człowiekiem.
| WAŻNE: Zarówno do akcji Wspieraj Seniora, jak i Stowarzyszenia „mali Bracia Ubogich” można zgłaszać się jako wolontariusz i pomagać seniorom we własnym sąsiedztwie! Szczegóły znajdują się na stronach akcji. |
Pomoc opiekunki osób starszych
Możemy rozważyć również zatrudnienie opiekunki osób starszych. Jest to szczególnie zalecane, kiedy sami jesteśmy daleko od naszych bliskich, a chcemy być pewni, że są w dobrej kondycji psychicznej i mają zapewnioną wymaganą opiekę.
Servitum oferuje opiekę domową w różnych pakietach, np. 3, 5 i 7 wizyt w tygodniu. Zobacz ofertę
Oferujemy również długofalowe programy stałej opieki. Oprócz standardowej usługi opiekuńczej zapewniamy również kompleksową opiekę rehabilitacyjną i organizowanie wizyt lekarskich.
Jak zapobiegać samotności osób starszych – podsumowanie
Wprawdzie w dobie COVID-19 powinniśmy maksymalnie ograniczać kontakty, ale przy zachowaniu odpowiednich procedur bezpieczeństwa i dystansu możemy wdrożyć odpowiednie środki zaradcze, aby osoba starsza nie czuła się samotna.
Jak zapobiec samotności u seniora:
- częste rozmowy telefoniczne z bliskimi
- skorzystanie z telefonu zaufania dla seniorów
- aktywne spędzanie czasu poza domem (spacery, wycieczki za miasto, zajęcia UTW lub w domu kultury)
- odwiedziny wolontariuszy
- zatrudnienie opiekunki osoby starszej
Jeśli senior jest ograniczony mobilnie i/lub potrzebuje stałej pomocy i towarzystwa, jednym z rozwiązań może być czasowe lub długoterminowe zamieszkanie w domu seniora lub w domu opieki. Zanim na to się zdecydujemy, warto przeczytać artykuł: Zarażenia koronawirusem w domach opieki – koronny argument za domową opieką osób starszych.