Starzenie się organizmu jest nieuchronnym procesem. Wraz z wiekiem zmniejsza się odporność i u osób starszych układ immunologiczny działa mniej efektywnie, co potwierdzają liczne dane epidemiologiczne. W grupie wiekowej 85+ główną przyczyną zgonów są zakażenia i nowotwory, gdy u osób 65+ choroby układu krążenia. Jakie zaburzenia immunologiczne oraz choroby starcze są najczęstsze u seniorów?
Zdrowy układ immunologiczny doskonale radzi sobie z patogenami, a wraz z rozwojem sam niejako rozpoznaje, jak poradzić sobie z danym wirusem czy toksynami. Odporność kształtuje się do 12. roku życia, w wieku 15-18 lat jest w pełni ukształtowana, później, wraz z wiekiem, ulega osłabieniu, stąd mówimy o chorobach wieku starczego. Niewydolność krążenia, choroby neurologiczne i autoimmunologiczne – oto choroby związane są z podeszłym wiekiem.
Kilka słów o starzeniu się organizmu
Światowa Organizacja Zdrowia za początek starości uznaje 65. rok życia, należy wziąć jednak pod uwagę, że jest to wiek umowny i nie zawsze jest obiektywnym miernikiem starości. Jest to tylko odniesienie, które ułatwia analizę demograficzną i planowanie polityki społecznej, ale nie zawsze granica ta oznacza od razu wkraczanie w starzenie się organizmu w sensie biologicznym.
Proces starzenia się organizmu przebiega właściwie na czterech płaszczyznach:
- biologicznym, gdzie jest procesem związanym z naturalnymi i nieodwracalnymi zmianami metabolizmu i fizykochemicznych właściwości komórek
- psychicznym, co objawia się zmniejszoną aktywnością psychofizyczną – jest to wynik obumierania bądź uszkadzania komórek nerwowych
- społecznym, kiedy następuje potrzeba opieki społecznej
- duchowym, co charakteryzuje się większą wrażliwością na sprawy wiary i pytania o śmierć oraz co następuje po niej
W przypadku osób starszych bardzo ważną rolę odgrywa styl życia. Umiarkowana aktywność fizyczna, zmniejszenie zużycia soli kuchennej, dieta, unikanie stresujących sytuacji – to czynniki przyczyniające się do opóźnienia starzenia się organizmu. Picie alkoholu, palenie papierosów oraz nadwaga to czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się różnych chorób, w tym ze strony układu krążenia.
Choroby starcze, czyli na co najczęściej chorują seniorzy
Zgodnie z danymi GUS do 2050 roku populacja mieszkańców Polski w wieku powyżej 60. roku życia wzrośnie nawet do 40,4 proc. Szacuje się, że obecnie ponad połowa seniorów podlega starzeniu, które charakteryzuje się występowaniem licznych dolegliwości, doprowadzających stopniowo do trwałego upośledzenia funkcjonowania w życiu codziennym. Choroby wieku podeszłego już niedługo mogą stać się powszechnym problemem społecznym.
Choroby osób starszych obejmują zarówno schorzenia somatyczne, jak i psychiczne. Na liście chorób starczych znajduje się więc nie tylko miażdżyca, cukrzyca czy osteoporoza, ale też demencja, depresja czy zespoły otępienne.
Najczęstsze choroby wieku podeszłego to:
- choroby układu nerwowego
- choroby otępienne
- choroby miażdżycowe (udar mózgu, zawał serca, choroba wieńcowa)
- choroby nowotworowe
- cukrzyca
- choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa
- osteoporoza
- nietrzymanie moczu
- depresja
Poniżej omawiamy wybrane schorzenia, które powiązane są ze spadkiem odporności, a także są typowe dla wieku starczego.
Choroby układu immunologicznego
Wraz z wiekiem słabnie reaktywność i efektywność układu immunologicznego, zarówno w zakresie odporności wrodzonej, jak i nabytej. Dochodzi do zmian strukturalnych i czynnościowych w populacjach komórek odpowiedzialnych za utrzymanie hemostazy.
„W efekcie osoby starsze charakteryzuje większa podatność na zakażenia wirusowe i bakteryjne, słabsza odporność poszczepienna, niższa efektywność procesów nadzorujących swoistą reakcję na antygeny czy też eliminujących komórki uszkodzone oraz nieprawidłowe. W konsekwencji w podeszłym wieku istotnie wzrasta ryzyko schorzeń związanych z wiekiem – zaburzeń neurodegeneracyjnych, nowotworów czy chorób autoimmunizacyjnych” (za: dr n. med. Adriana Roży, prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko).
Dane wskazują, że u osób w wieku 50-60 lat zanika grasica, zatem zmniejsza się ilość limfocytów biorących udział w odpowiedzi komórkowej, czyli bezpośrednim ataku patogenów przez limfocyty. Zmienia się stosunek procentowy różnych rodzajów limfocytów, spada też aktywność limfocytów NK (tzw. natural killers), które zabijają komórki nowotworowe. Stąd osoby starsze są bardziej narażone na wystąpienie nowotworów.
Choroby, które osłabiają odporność organizmu, to między innymi: cukrzyca, nowotwory, niewydolność nerek, niedożywienie oraz jadłowstręt (w tym bulimia) oraz choroby autoimmunologiczne jak reumatoidalne zapalenie stawów (reumatyzm).
Choroby układu krążenia
Powszechną chorobą u osób starszych jest nadciśnienie tętnicze, czyli stan, w którym rozpoznaje się podwyższone ciśnienie krwi (powyżej górnej granicy normy 140/90 mm Hg). Największą częstość występowania nadciśnienia stwierdzono u osób między 70. a 74. rokiem życia. Objawami towarzyszącymi jest między innymi kołatanie serca, bóle w klatce piersiowej, zawroty głowy oraz lekka nadpobudliwość. W ponad 90 proc. nie znamy przyczyny powstania nadciśnienia i mówimy o nadciśnieniu pierwotnym, 10 proc. to nadciśnienie wtórne. Eksperci jednak zaznaczają, że możliwymi przyczynami choroby mogą być: nadwaga, przyjmowanie leków, nadmierne spożywanie alkoholu oraz choroby nerek i nadnerczy.
Inną dość częstą chorobą układu krążenia, występującą u osób starszych, jest choroba niedokrwienna serca, inaczej choroba wieńcowa. Przyczyną występowania choroby wieńcowej jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Statystycznie choroba niedokrwienna serca dotyka częściej mężczyzn po 45. roku życia i kobiety po 55, ale ryzyko sercowo-naczyniowe rośnie wraz z wiekiem, możemy więc powiedzieć, że ryzyko występowania choroby jest bardzo duże u kobiet w wieku 70 lat i u mężczyzn w wieku 65 lat. Warto dodać, że palenie papierosów przyspiesza pojawienie się choroby o 5 lat.
Choroby o podłożu neurologicznym
Najczęstszymi chorobami neurologicznymi wieku starczego jest choroba Alzheimera, demencja starcza oraz Parkinson.
Alzheimer objawia się utratą pamięci i zdolności rozumowania, występują też zaburzenia w orientacji. Choroba jest o tyle groźna, że prowadzi nieuchronnie do całkowitej niepełnosprawności psychicznej i fizycznej. Raport NIK wskazuje, że na chorobę Alzheimera obecnie cierpi nawet pół miliona Polaków, a do 2050 roku liczba ta może wzrosnąć nawet czterokrotnie.
Demencja starcza to termin obejmujący grupę objawów powiązanych z problemami z myśleniem i pamięcią. Demencję powodują takie choroby jak właśnie Alzheimer (uznaje się, że choroba Alzheimera stanowi przyczynę od 50 do 70 proc. wszystkich przypadków demencji), choroba Huntingtona, Parkinsona lub Creutzfeldta-Jakoba.
Choroba Parkinsona to przewlekłe, degeneracyjne schorzenie o podłożu neurologicznym, objawiające się nieprawidłowościami w układzie ruchomym, tj. dochodzi do drżenia kończyn, towarzyszy temu również zaburzenie mowy. Dane z 2015 roku wskazują, że w Polsce na tę chorobę zapada do roku około 80 tysięcy osób, a co roku – zgodnie z szacunkami – przybywa ok. 4-8 tysięcy nowych przypadków choroby.
Depresja u seniora
Warto kilka słów poświęcić zagadnieniu depresji u osób starszych. Otóż w psychologii okres starości nazywany jest „okresem strat” lub „kryzysem starości”. Osoby wkraczające w wiek starczy mierzą się z takimi aspektami jak utrata zdrowia, witalności i atrakcyjności, ale także utratą najbliższych osób. Ponadto czują, że zbliżają się do własnej śmierci. Te czynniki, powiązane jeszcze z innymi, jak np. zmniejszenie statusu ekonomicznego, wpływają na znaczące ograniczenia w życiu codziennym, a to z kolei staje się źródłem poważnego dyskomfortu seniora i może prowadzić do depresji.
Depresja jest uznawana za jedną z najczęściej występujących chorób psychicznych i cywilizacyjnych XX wieku. Szacuje się, że liczba chorych na depresję dotyczy około 17 proc. populacji, z czego dane epidemiologiczne dotyczące występowania objawów depresji w wieku podeszłym mówią o przedziale od 5 do 44 proc. (za: D. Rynkowska 2015).
Dlaczego warto o tym mówić? Depresja wśród seniorów może być związana z nieodpowiednim trybem życia, brakiem aktywności fizycznej, stosowaniem używek, nieregularnym przyjmowaniem leków. Może też być wtórną reakcją na obecność choroby, zwłaszcza o przebiegu przewlekłym i niekorzystnym rokowaniu. Depresja zwiększa ryzyko wystąpienia zawału i udaru, które w przypadku osób starszych przynoszą najczęściej nieodwracalne zmiany. Co więcej, wśród osób starszych cierpiących na depresję występuje wysoka śmiertelność.
Uwaga! Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Pamiętaj, że w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem!
____
Bibliografia:
- „Układ immunologiczny osób starszych”, dr n. med. Adriana Roży, prof. dr hab. n. med. Joanna Chorostowska-Wynimko, Zakład Genetyki i Immunologii Klinicznej, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, Warszawa 2017, źródło: http://alergia.org.pl/wp-content/uploads/2017/08/Uk%C5%82ad-immunologiczny-os%C3%B3b-starszych.pdf (dostęp: 1.04.2020).
- Dorota Rynkowska, „Problemy wieku senioralnego w kontekście psychospołecznym”, Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015, źródło: https://www.pulib.sk/web/kniznica/elpub/dokument/Husar6/subor/Rynkowska.pdf (dostęp: 1.04.2020).
- „Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona”, Małgorzata Gaweł, Anna Potulska-Chromik, Klinika Neurologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 7, Warszawa 2015, źródło: http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/07/pnm_2015_468-476.pdf (dostęp: 1.04.2020).
- „Najczęstsze problemy medyczne wieku starszego w Polsce”, Otwarte Posiedzenie Komitetu Nauk Klinicznych, materiały prasowe, Warszawa 2014, źródło: https://whc.ifps.org.pl/wp-content/uploads/2012/03/Problemy-medyczne-wieku-starszego.pdf (dostęp: 1.04.2020).
5. „Zrozumieć starość – poradnik dla rodzin i opiekunów seniorów”, Warszawa 2018, źródło: http://www.zrozumiecstarosc.pl/wp-content/uploads/2018/11/Promedica24_Zaczyn_ZrozumiecStarosc.pdf